Forward en futures markets
Voor de lange termijn kan energie worden verhandeld op de forward en futures markets. Via de forward markets kunnen marktdeelnemers energie kopen en verkopen voor levering in de toekomst. Via contracten worden de prijs, volumes en periode vastgelegd. De periodes kunnen hierbij variëren van dagen, weken, maanden tot zelfs jaren vooruit. De forwardcontracten leiden meestal tot fysieke levering van energie, maar worden soms enkel gebruikt voor financiële afhandelingen. Overeenkomsten op de forward markets zijn bilateraal (over-the-counter), wat betekent dat twee partijen onderlinge afspraken maken. Een voorbeeld is een overeenkomst tussen een producent met een zonnepark en een industriële grootverbruiker. Zij maken onderling een afspraak voor de levering van een bepaalde hoeveelheid energie in de zomermaanden, wanneer het zonnepark veel produceert, tegen een vooraf afgesproken prijs. Hiermee hebben beide partijen zichzelf beschermt tegen prijsschommelingen en weten zij gedurende deze periode waar zij aan toe zijn.
Futures zijn gestandaardiseerde producten die worden verhandeld via gereguleerde beurzen. Als voorbeeld nemen we een contract van 1 MW gedurende een maand. Dit contract kan worden verhandeld op beurzen als de European Energy Exchange (EEX) of de Nasdaq Commodities. Daarbij moet is er tussenkomst vereist van een zogeheten ‘Clearinghouse’. Dit zijn tussenpersonen die de financiële en fysieke afwikkeling garanderen. Futures worden veelal alleen financieel afgehandeld, waarbij het verschil tussen de futures en de daadwerkelijke tot stand gekomen marktprijs wordt uitbetaald. Futures zijn ook weer beschikbaar voor verschillende periodes, zoals weken, maanden, kwartalen en jaren. Futures en forwards lijken dus op elkaar, maar er zijn verschillen in structuur, handelswijze en afwikkeling.
De forward en futures markten brengen zekerheid en stabiliteit voor zowel producenten als afnemers van energie. Producenten kunnen hun inkomsten stabiliseren om zo zekerheid te krijgen binnen onvoorspelbare factoren, zoals hernieuwbare energiebronnen die afhankelijk zijn van weersomstandigheden. Afnemers kunnen prijsschommelingen beperken door de prijs voor langere periode vast te leggen.
Door de zekerheid op lange termijn, worden investeringen in hernieuwbare energiebronnen gestimuleerd.
Day-Ahead Market
De Day Ahead Market (DAM) is een belangrijk onderdeel van de elektriciteitshandel in Nederland. In deze markt wordt elektriciteit een dag van tevoren per tijdseenheden van 1 uur verhandeld. Voor Nederland (en de rest van Europa) wordt dit georganiseerd door de EPEX SPOT energiebeurs. Producenten van energie, zoals energiebedrijven met wind-, zonne-, kern- of fossiele centrales, bieden hier aan hoeveel elektriciteit ze willen verkopen en tegen welke specifieke prijs. Afnemers van energie, zoals energieleveranciers, geven aan hoeveel elektriciteitwillen kopen en tegen welke prijs. Vervolgens komt via een ‘merit order-systeem' voor elk uur van de dag een prijs tot stand (zie figuur hieronder). Hierbij wordt voor elk uur gekeken hoeveel elektriciteit er nodig is. Hierna worden de goedkoopste elektriciteitsaanbiedingen geaccepteerd totdat de vraag is gedekt. Alle succesvolle biedingen worden afgerekend tegen de laatste, en dus hoogste, prijs die is geaccepteerd om de vraag te dekken. Dit wordt de clearingprijs genoemd en is onafhankelijk van de initiële bieding waartegen de energie is aangeboden.
De prijzen die tot stand komen zijn sterk afhankelijk van verschillende factoren. Hernieuwbare energiebronnen zoals wind en zon hebben lage marginale kosten en bieden hierdoor elektriciteit aan tegen een zeer lage prijs. Stel het is zomer en voor de volgende dag is er een zonnige dag zonder bewolking voorspelt, zal er dus veel goedkope zonne-energie beschikbaar zijn en worden aangeboden. Hierdoor zal een groot deel van de vraag overdag worden geaccepteerd tegen zeer lage of zelfs negatieve tarieven. Dit werkt natuurlijk twee kanten op. Stel er is een periode waar weinig wind en zon voorspelt is, zal de energie moeten worden voorzien door fossiele centrales met relatief hogere marginale kosten. Hierdoor zullen de tarieven in die periode duurder tot stand komen.
Daarnaast worden prijzen beïnvloedt wanneer de vraag naar elektriciteit toeneemt, bijvoorbeeld in de winter of tijdens piekuren (zie figuur hieronder). Wanneer de vraag hoger is, zal de clearingprijs ook hoger uitkomen omdat er meer biedingen moeten worden geaccepteerd totdat de volledige vraag is gedekt.
Tot slot is Nederland via interconnecties verbonden met buurlanden als Duitsland en Noorwegen. Wanneer een buurland goedkope energie aanbiedt, kan Nederland dit importeren om zo de prijs te drukken.
Door de Day-Ahead Market vindt er een efficiënte verdeling van elektriciteit plaats op basis van kosten, wat consumenten en bedrijven ten goede komt. Daarnaast speelt de markt een cruciale rol in de energietransitie, omdat er flexibel kan worden omgegaan met schommelingen in vraag en aanbod waardoor hernieuwbare energiebronnen gemakkelijk kunnen worden geïntegreerd.
Merit-order-System
Typische verdeling van een dag
Intraday Market (IDM)
Nadat de initiële uurtarieven tot stand zijn gekomen op de Day-Ahead Market, kunnen handelaren op korte termijn de ingekochte energie onderling aanbieden op de Intraday Market. Dit stelt partijen in staat om elektriciteit te verhandelen na de sluiting van de DAM, tot slechts 5 minuten voor levering. Dit maakt het mogelijk om aanpassingen te doen en biedt partijen flexibiliteit. De tijdsblokken kunnen variëren, bijvoorbeeld per uur, maar ook per kwartier. Wanneer een bieding van een koper overeenkomt met een bieding van een verkoper, zal de transactie automatisch worden uitgevoerd.
Stel energieleverancier A heeft voor het tijdsblok van 11:00 tot 12:00 10 MWh aan elektriciteit ingekocht. Door een storing bij een grote afnemer waarvoor deze leverancier verantwoordelijk is, zal de benodigde energie echter slechts 8 MWh zijn, wat betekent dat er een overschot beschikbaar is van 2 MWh. Energieleverancier B heeft een omgekeerde situatie, waarbij er voor dezelfde periode een tekort van 2 MWh is ingekocht. Energieleverancier A kan dan via de IDM tot 5 minuten van tevoren de beschikbare 2MWh verkopen aan energieleverancier B (zie illustratie hieronder).
Een ander voorbeeld is dat er plotseling veel meer wind is dan voorspelt, waardoor een windpark een overschot aan beschikbare energie kan opwekken. Dit onverwachte overschot kan dan worden aangeboden op de IDM aan partijen die een tekort hebben.
De IDM is een dynamische en essentiële markt binnen de elektriciteitssector en energietransitie. Door onderlinge handel tussen partijen op de IDM kunnen dure correcties op de Balancing Markets worden voorkomen. Wel is er zorgvuldige monitoring nodig door de netbeheerders vereist en kunnen door plotselinge veranderingen in vraag en aanbod de prijzen op de IDM sterk variëren. Via het XBID-platform is de IDM gekoppeld aan andere Europese markten, wat zorgt voor een efficiënte grensoverschrijdende handel tussen landen.
De energiemarkten die we in deze blog hebben besproken, maken het mogelijk voor in- en verkopers om al vóór de daadwerkelijke levering energie te verhandelen. Ook eindgebruikers kunnen hiervan profiteren. Denk bijvoorbeeld aan een dynamisch contract: je koopt energie in op goedkope momenten, slaat deze op in een batterij en gebruikt die weer wanneer de prijzen hoger liggen.
In het tweede deel van deze blogserie gaan we dieper in op het balanceren van vraag en aanbod tijdens en na de levering, en laten we zien hoe je daar opnieuw slim gebruik van kunt maken.
Vandaag al besparen én voorbereid zijn op de uitdagingen van morgen?
Maak een afspraak
